Zobowiązanie, deportacja, wydalenie to słowa, które wielu migrantom i ich rodzinom mogą spędzać sen z powiek. Andrzej Domalewski, ekspert z wieloletnim doświadczeniem i praktyką w zakresie prawa migracyjnego, na zlecenie Fundacji Ukraina spróbuje przybliżyć oraz objaśnić w przystępny sposób kilka kwestii związanych z deportacją oraz rozwiać niektóre wątpliwości i obawy, które mogą pojawić się u obcokrajowców.
Czym jest zobowiązanie cudzoziemca do powrotu?
Decyzja o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu jest decyzją administracyjną wydawaną przez organy Straży Granicznej: komendantów Oddziałów SG, komendantów placówek SG a także upoważnionych przez nich funkcjonariuszy, na podstawie art. 310 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. Zastąpiła ona wydawaną wcześniej decyzję o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium RP oraz decyzję o wydaleniu. W skrócie możemy powiedzieć, że jest to administracyjny nakaz opuszczenia przez cudzoziemca terytorium Polski zawierający też określenie czasu trwania zakazu ponownego jego wjazdu na to terytorium.
W dalszej części artykułu będziemy się posługiwać skróconym terminem decyzja o zobowiązaniu. Wydaje się ją jeśli zajdzie chociaż jedna z wymienionych w art. 302 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach okoliczności. Znajdziemy tam katalog 16 przesłanek opisujących możliwe naruszenia przez cudzoziemca obowiązujących w Polsce przepisów. Dotyczą one różnych sytuacji, między innymi przebywania na terytorium RP bez wymaganej ważnej wizy lub innego ważnego dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu, wykonywania pracy czy prowadzenia działalności gospodarczej niezgodnie z przepisami lub przekraczania granicy wbrew przepisom.
Zgodnie z wymogami prawa decyzja powinna zawierać oznaczenie organu który ją wydał, dane osoby której dotyczy, treść rozstrzygnięcia oraz jego podstawy prawne, uzasadnienie decyzji oraz pouczenie. Musi być też podpisana przez funkcjonariusza upoważnionego do jej wydania. Od dłuższego czasu przepisy dopuszczają również aby pisma w sprawach o zobowiązanie cudzoziemca do powrotu były przekazywane z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej lub faksu i doręczane w formie uzyskanej w wyniku takiego przekazu. Dla przykładu, osoba w trakcie przekraczania granicy na lotnisku we Wrocławiu może mieć doręczoną decyzję wydaną przez Komendanta innej Placówki Straży Granicznej, przesłaną faksem.
Cudzoziemcowi, wobec którego toczy się postępowanie o zobowiązanie do powrotu przysługuje szereg praw, o których warto pamiętać: organ prowadzący postępowanie ma obowiązek zapewnić mu, jeżeli nie włada językiem polskim w wystarczającym stopniu, możliwość korzystania z pomocy tłumacza a także dokonać w języku dla niego zrozumiałym tłumaczenia ustnego bądź pisemnego podstawy prawnej decyzji, rozstrzygnięcia oraz pouczenia dotyczącego możliwości odwołania się od niej.
Co zawiera decyzja o zobowiązaniu do powrotu?
Decyzja, oprócz samego zobowiązania do powrotu, zawiera jeszcze dwa istotne rozstrzygnięcia. Pierwszy z nich to określenie terminu dobrowolnego powrotu a więc czasu w jakim należy wykonać decyzję i wyjechać z Polski. Wynosi on od 15 do 30 dni i jest liczony od dnia jej doręczenia. W pewnych sytuacjach, na przykład w przypadku konieczności stawienia się cudzoziemca przed polskim organem władzy publicznej czy też jeżeli wymaga tego wyjątkowa sytuacja osobista cudzoziemca, organ SG może ten termin przedłużyć.
Termin dobrowolnego powrotu może być również przedłużony na wniosek cudzoziemca. Można go złożyć tylko raz po wydaniu decyzji. W obu przypadkach termin na opuszczenie terytorium RP może być przedłużony maksymalnie do 1 roku. Osoba, która otrzymała decyzję z przedłużonym terminem jej wykonania może być dodatkowo zobowiązana do zgłaszania się w określonych odstępach czasu do organu wskazanego w decyzji, wpłaty zabezpieczenia pieniężnego, przekazania do depozytu dokumentu podróży lub innego dokumentu tożsamości czy też zamieszkiwania w wyznaczonym w decyzji miejscu.
W szczególnych przypadkach organy SG mogą wydawać decyzje o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu, bez określenia terminu jej wykonania. Chodzi tu o przypadki kiedy istnieje prawdopodobieństwo ucieczki lub wymagają tego względy obronności lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Może się tak zdarzyć w przypadku przekroczenia granicy wbrew przepisom czy też braku dokumentów poświadczających tożsamość. Decyzja bez określenia terminu będzie też wskazywała państwo, do którego cudzoziemiec powraca. Jest ona wykonywana pod przymusem i polega na doprowadzeniu cudzoziemca przez SG do granicy albo do portu lotniczego czy też morskiego tego państwa.
Drugim ważnym rozstrzygnięciem jest orzeczenie o zakazie ponownego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i innych państw obszaru Schengen. Okres tego zakazu jest w głównej mierze uzasadniony od przesłanki, z powodu której wydano decyzję. W przypadku kiedy decyzja została wydana w związku z przekroczeniem dopuszczalnego okresu pobytu to zakaz ponownego wjazdu może być wydany na czas od 6 miesięcy do 3 lat.
Wykonywanie pracy bez odpowiedniego zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy wpisanego do ewidencji oświadczeń lub podjęcie działalności gospodarczej niezgodnie z przepisami obowiązującymi w tym zakresie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może skutkować zakazem ponownego wjazdu od 1 roku do 3 lat. Od 3 do 5 lat zakazu może zostać orzeczone w decyzji wydanej w związku z tym, że dalszy pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie stanowił, potwierdzone badaniem lekarskim, zagrożenie dla zdrowia publicznego. Organ SG ma w tych przypadkach możliwość określania czasu trwania zakazu samodzielnie, oczywiście w ramach określonych przepisami. Jest to też element, na który cudzoziemiec może mieć wpływ, chociażby poprzez wskazanie na okoliczności przemawiające za zastosowaniem jak najkrótszego okresu trwania zakazu np. bardzo krótki czas nielegalnego pobytu. W przypadku decyzji o zobowiązaniu wydanej w związku z tym, że wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub interes Rzeczypospolitej Polskiej okres zakazu wjazdu jest określony na 5 lat.
W jaki sposób odwołać się od decyzji o zobowiązaniu?
Od decyzji o zobowiązaniu można się odwołać do Szefa Urzędu ds Cudzoziemców. Należy to zrobić na piśmie, w języku polskim, za pośrednictwem organu, który tą decyzję wydał. Termin na wniesienie odwołania wynosi 14 dni od jej doręczenia.
Wniesienie odwołania powoduje wstrzymanie jej wykonania, czyli do czasu jego rozpatrzenia nie trzeba wyjeżdżać z Polski. Należy też pamiętać, że w dniu kiedy decyzja o zobowiązaniu stanie się ostateczna, z mocy prawa nieważne staje się posiadana przez cudzoziemca wiza krajowa oraz wygasają zezwolenia na pobyt czasowy oraz zezwolenia na pracę. Na decyzję Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców przysługuje skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Termin na złożenie skargi wynosi 30 dni od doręczenia decyzji Szefa Urzędu do SPraw Cudzoziemców. Należy pamiętać, aby wraz ze skargą złożyć również wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji.
Kiedy trzeba wykonać decyzję?
Decyzję należy oczywiście wykonać w terminie w niej określonym, a więc co do zasady w 15 do 30 dni od jej doręczenia, chyba że termin ten został przez organ wydający wydłużony (maksymalnie do 1 roku). Jeżeli decyzja o zobowiązaniu, w której określono termin dobrowolnego powrotu została wydana przed wydaniem decyzji o odmowie przedłużenia wizy Schengen lub wizy krajowej lub umorzeniu postępowania w tej sprawie, odmowie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy, odmowie udzielenia zezwolenia na pobyt stały lub umorzeniu postępowania w tej sprawie, odmowie udzielenia zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, odmowie nadania statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony uzupełniającej, umorzeniu postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej to termin dobrowolnego powrotu liczy się od dnia, w którym jedna ze wskazanych decyzji stanie się ostateczna, a w przypadku jeżeli będzie to decyzja wydana przez organ wyższego stopnia termin ten liczymy od dnia, w którym została ona doręczona.
Terminowe wykonanie decyzji jest bardzo istotne ponieważ, jeżeli cudzoziemiec nie opuści terytorium Polski dobrowolnie w wyznaczonym terminie to podlega ona przymusowemu wykonaniu. Dodatkowym skutkiem przymusowego wykonania decyzji jest również brak możliwości skrócenia okresu zakazu ponownego wjazdu.
Aktualnie, w związku z wprowadzony od 20 marca 2020 roku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanem epidemii i obowiązującymi specjalnymi regulacjami ustawowymi termin na wykonanie decyzji został automatycznie przedłużony do 30 dni następujących po dniu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego czy epidemii.
Pomoc w wykonaniu decyzji
Jednym z obowiązków organu wydającego decyzję o zobowiązaniu jest poinformowanie cudzoziemca o organizacjach pozarządowych, które zajmują się udzielaniem pomocy, między innymi prawnej. Jedną z form takiej pomocy jest możliwość złożenia przez cudzoziemca, który otrzymał decyzję o zobowiązaniu z określonym terminem dobrowolnego deklaracji chęci skorzystania z programu dobrowolnych powrotów, realizowanego przez Międzynarodową Organizację do Spraw Migracji (IOM). W ramach tego programu można uzyskać między innymi pomoc w uzyskaniu dokumentów podróży w przypadku ich braku czy też zakup biletów do miejsca docelowego w kraju pochodzenia. Wszystkie informacje w tym zakresie można odnaleźć na stronie www.avr.iom.pl
Kiedy można ponownie przyjechać?
Możliwość ponownego wjazdu na terytorium Polski jest uzależniona od określonego w decyzji czasu trwania zakazu. Istnieją przepisy umożliwiają cudzoziemcom wcześniej złożenie wniosku o cofnięcie zakazu ponownego wjazdu. W tym celu należy wykazać, że jest spełniona chociażby jedna z przesłanek: zostały wykonane obowiązki wynikające z decyzji, ponowny wjazd ma nastąpić ze względu na uzasadnione okoliczności (zwłaszcza ze względów humanitarnych) czy też udzielono cudzoziemcowi pomocy w dobrowolnym powrocie. Podczas rozpatrywania takiego wniosku bierze się również pod uwagę okoliczności w jakich została wydana decyzja o zobowiązaniu i okoliczności ze względu na które cudzoziemiec chce ponownie wjechać do Polski.
Na cofnięcie zakazu ponownego wjazdu nie mogą liczyć osoby po przymusowym wykonaniu decyzji, których wjazd lub pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może stanowić zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego lub naruszyć interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Odmowę cofnięcia zakazu ponownego wjazdu otrzyma również cudzoziemiec, który nie uiścił należności z tytułu kosztów związanych z wydaniem i wykonaniem decyzji o zobowiązaniu. Nie cofa się również zakazu ponownego wjazdu jeżeli został on orzeczony po wydaniu cudzoziemcowi decyzji o cofnięciu zakazu i od wydania tej decyzji nie upłynęły 2 lata lub nie upłynęła jeszcze połowa okresu tego zakazu. Od decyzji w sprawach cofnięcia zakazu ponownego wjazdu przysługuje odwołanie do Szefa Urzędu ds Cudzoziemców. Składa się je za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w terminie 14 dni od jej doręczenia. Na rozstrzygnięcie Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w tej sprawie również przysługuje skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
Jeżeli potrzebujecie konsultację prawną z powodu otrzymania decyzji o zobowiązaniu, zapraszamy do kontaktu z naszymi pracownikami Punktu Informacyjnego dla Migrantów IPM za pośrednictwem sieci społecznościowych lub strony https://www.instytutpm.eu.
Bądź w kontakcie z Fundacją Ukraina!
Obserwujcie nas, aby być na bieżąco ze wszystkimi projektami i wydarzeniami Fundacji Ukraina!
Facebook: https://www.facebook.com/CUKR.Wroclaw/ i https://www.facebook.com/fundacja.ukraina/.
Instagram: https://www.instagram.com/cukr.wroclaw/.
YouTube: https://www.youtube.com/channel/UCS9Afcq5gYybQwMTOvfeGXg.
Bezpieczna przystań
Wyłączna odpowiedzialność za wyrażone opinie spoczywa na autorze i Komisja Europejska oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie ponoszą odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji
