Kultura jako jeden z fundamentalnych wyznaczników ludzkiej rzeczywistości ma duży wpływ na proces adaptacji migrantów. O tym, jakie znaczenie mają różnice kulturowe, o kilku najważniejszych cechach kulturowych Polski i adaptacji w środowisku kulturowym Polski opowie dr Margaret Ohia-Nowak, ekspertka z komunikacji międzykulturowej.
O czym warto pamiętać, adaptując się do środowiska kulturowego Polski? Dlaczego niektórzy określają Polaków mianem zbyt emocjonalnych i gadatliwych, a inni – jako powściągliwych i małomównych? Czy bliskość geograficzna lub pokrewieństwo językowo-kulturowe krajów oznacza, że ich cechy kulturowe są takie same? A co, jeśli podobne do siebie zwroty językowe lub zachowania kulturowe mają zupełnie inne znaczenie (np. unikanie kontaktu wzrokowego, które w krajach azjatyckich i afrykańskich jest wyrazem szacunku, a w Polsce przejawem nieszczerości i „knucia”)?
Różnice kulturowe i adaptacja kulturowa
Istnienia własnej kultury, tego, co dla nas jest standardem i normą, nie uświadamiamy sobie, dopóki nie zetkniemy się z przedstawicielami innych kultur. Różnice kulturowe mają duży wpływ na życie migranta w nowym kraju. Gdy uczymy się efektywnie funkcjonować w środowisku kulturowo odmiennym od naszego, oczekujemy, że łatwiej będzie nam przetrwać nie tylko początkową fazę adaptacji kulturowej (tzw. szok kulturowy). Chcemy również, żeby nasze życie było pełniejsze, a kontakty międzyludzkie wypełnione sensem i empatią.
Zalety migracji do Polski
Wiele cech kulturowych Polski zależy od kwestii historycznych, a także politycznych i społecznych, np. pokoleniowych. Największe zalety migracji do Polski dla osób przyjeżdżających to:
- często wyższe zarobki niż w kraju ojczystym;
- stosunkowo stabilna sytuacja gospodarcza i polityczna;
- możliwość rozwoju zawodowego;
- czasem bliskość kulturowa i geograficzna;
- relatywnie niskie koszty życia;
- dość dobry system opieki zdrowotnej;
- brak bariery językowej, ponieważ często są poszukiwani pracownicy ze znajomością obcych języków;
- porady od przyjaciół i znajomych;
Polskie cechy kulturowe
Choć Polska jest jednym z najbardziej monokulturowych państw w Europie, liczba kontaktów międzykulturowych w tym kraju, podobnie jak liczba migrantów, dynamicznie rośnie. Jednak poznanie kilku najważniejszych cech kulturowych Polski, na tle kilku wymiarów innych kultur narodowych, umożliwi ci jeszcze większą skuteczność w życiu zawodowym i prywatnym:
– Co słychać? – A wiesz, stara bida.
Polska jest kulturą nastawioną na podtrzymanie relacji i więzi międzyludzkich. W kontaktach społecznych ważniejsi od zadań i interesów są ludzie i budowanie relacji między rozmówcami. Dlatego tak ważne jest zdobycie zaufania, miła atmosfera podczas spotkania i budowanie poczucia wspólnotowości z rozmówcami. A co odpowiada Polak/Polka, spotykając znajomą/znajomego z pracy na powitanie: Cześć/Dzień Dobry. Co u Ciebie słychać? Czy podziękujesz, odpowiadając, że wszystko wspaniale ci idzie. A może zapytasz o rodzinę i bliskich lub uściskasz swojego rozmówcę, uśmiechając się szeroko czy powiesz po prostu: No wiesz, tak sobie. „Stara bida”? Najprawdopodobniej będzie to zawsze odpowiedź ostatnia.
Ale polski kolektywizm jest kwestią względną. Osoby pochodzące z kultur bardziej skoncentrowanych na interesach niż na relacjach, w których szybko przechodzi się do meritum rozmowy, mogą być przez większość Polaków postrzegane jako bezczelne. Z kolei dla osób z Ukrainy stosunki koleżeńskie są o wiele ważniejsze niż w Polsce. Obawa przed popsuciem relacji międzyludzkich jest większa w kulturze ukraińskiej – Polacy z mniejszym wahaniem skrytykują pracę swojego współpracownika.
Szanowna Pani Prezes.
W kontaktach oficjalnych obowiązuje styl formalny. Polacy używają form Pan/Pani z imieniem i nazwiskiem, w połączeniu z tytułami akademickimi i zawodowymi. Przejście na Ty może nastąpić od razu (zwłaszcza w firmach o „amerykańskim modelu zarządzania”) lub po jakimś czasie. Z ceremonialnością w Polsce łączy się hierarchiczność.
Polscy podwładni nie są przyzwyczajeni do podejmowania inicjatywy. Przekłada się to również na sposób rozwiązywania problemów – w pracy ludzie długo nie mówią o swoich problemach na bieżąco. Dopiero gdy kłopot jest trudny do rozwiązania samemu, pracownicy kierują się z nim do przełożonego. Problemy często rozwiązuje się na spotkaniach „jeden na jeden”, a nie na dużych zebraniach. Może to być problematyczne dla osób z kultur o bardziej egalitarnym stylu działania i bezpośrednim sposobie komunikacji, takich jak amerykańska czy brytyjska, gdzie ludzie, nawet w obecności autorytetu, swobodnie wyrażają swoje zdanie.
Co na sercu, to na języku?
Wypowiedzi Polaków, choć często wydają się bezpośrednie, to często trudno jest zrozumieć, co naprawdę chce powiedzieć druga osoba. Taka komunikacja „dookoła” tematu, połączona z kordialnością i oczekiwaniem, że osoba, z którą rozmawiamy domyśli się, o co nam chodzi, to jedna z ważniejszych polskich cech kulturowych. Z kolei Polacy chętnie wyrażają swoją opinię o osobach nieobecnych w rozmowie, czy jakimś zjawisku, nie respektując reguł poprawności politycznej. Polacy otwarcie krytykują i mówią o tym, z czym się nie zgadzają, ale w sytuacji, gdy np. nie ma w towarzystwie osoby odpowiedzialnej za krytykowaną decyzję.
Jeśli coś jest dobre, to po co o tym mówić.
Polacy mówią, co myślą, szczególnie gdy czemuś się sprzeciwiają, odnoszą się do tego w sposób bezpośredni, a emocje takie jak irytacja, zdenerwowanie i zło wyrażają bezpośrednio. Polacy koncentrują się głównie na negatywnych komunikatach. Najpierw krytykują i narzekają, a potem doceniają, wyznając zasadę: jeśli coś działa, to po co o tym mówić. Rzadko komplementuje się innych, a reakcja na entuzjastyczną informację zwrotną często wyrażana jest milczeniem. Polacy nie lubią motywacyjnych przemów ani nadmiernych przejawów entuzjazmu, a postawa: oczekuj najgorszego, żeby potem być pozytywnie zaskoczonym, jest dość powszechna.
Różnice kulturowe nigdy nie są uniwersalne. W kontaktach z osobami z nowej kultury ważne jest wyczucie kontekstu, zrozumienie i otwartość na relację. Warto jest więc postrzegać osoby z kraju, do którego przyjeżdżamy z perspektywy jego kultury, „wejść w buty” osoby, z którą się spotykamy, przyjąć jej punkt widzenia.
Podziel się swoim doświadczeniem
Zapraszamy podzielić się swoimi refleksjami, sugestiami i doświadczeniem adaptacji w polskim środowisku kulturowym na portalach społecznościowych Fundacji Ukraina: https://www.facebook.com/fundacja.ukraina/ i Centrum Ukraińskie Kultury i Rozwoju: https://www.facebook.com/CUKR.Wroclaw/.
Zachęcamy również do subskrypcji kanału Fundacji Ukraina na YouTube: https://www.youtube.com/channel/UCS9Afcq5gYybQwMTOvfeGXg i na Instagramie https://www.instagram.com/cukr.wroclaw/ aby być na bieżąco z pomocnymi informacjami.
Bezpieczna przystań
Projekt reSTART jest współfinansowany z Programu Krajowego Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżetu państwa
Wyłączna odpowiedzialność za wyrażone opinie spoczywa na autorze i Komisja Europejska oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie ponoszą odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji
